DỊ ỨNG SỮA BÒ (COW’S MILK ALLERGY)
Bác sĩ CKI Kiên Tấn Hiếu
Dị ứng sữa bò là một chẩn đoán phổ biến ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ. Nó biểu hiện đặc trưng như một phản ứng dị ứng với protein(đạm) có trong sữa bò. Dị ứng sữa bò có biểu hiện là một loạt các triệu chứng và dấu hiệu thường phát triển ở trẻ nhũ nhi và có thể thoái lui khi trẻ 6 tuổi. Đây có thể là nguyên nhân gây căng thẳng cho cha mẹ và gia đình do chế độ ăn không có sữa và có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng về sau. nếu không được điều trị thích hợp.
Ở các nước phát triển, tỷ lệ lưu hành khoảng 2 đến 3% ở trẻ nhũ nhi. Đến 6 tuổi, tỷ lệ lưu hành đã giảm xuống dưới 1%.
Nguyên nhân và sinh lý bệnh
Dị ứng sữa bò bắt nguồn từ hệ thống miễn dịch của vật chủ. Nếu một người bị dị ứng với sữa bò, hệ thống miễn dịch của cơ thể sẽ phản ứng với một loại protein(đạm) trong sữa cụ thể, kích hoạt phản ứng miễn dịch và cố gắng trung hòa protein được kích hoạt đó. Lần tiếp theo khi cơ thể tiếp xúc với protein đó, phản ứng miễn dịch sẽ nhận ra protein đó. Nó kích hoạt hệ thống miễn dịch thực hiện một phản ứng, bao gồm giải phóng histamine và các chất trung gian miễn dịch khác. Sự giải phóng các hóa chất này gây ra các dấu hiệu và triệu chứng dị ứng sữa bò.
Sữa bò chứa hơn 20 phần protein(đạm). Các chất gây dị ứng đáng kể thuộc về protein casein (alpha-s1-, alpha-s2-, beta- và kappa-casein) và protein whey (alpha-lactalbumin và beta-lactoglobulin). Hầu hết những người bị dị ứng sữa bò đều nhạy cảm với cả đạm casein và đạm whey.
Các phản ứng có hại của thực phẩm qua trung gian miễn dịch được phân thành hai loại chính: qua trung gian kháng thể IgE và không qua trung gian kháng thể IgE. Cơ chế không qua trung gian kháng thể IgE thường gây dị ứng sữa bò nhất.
Biểu hiện lâm sàng
Điển hình là sự hiện diện của dị ứng sữa bò xuất hiện trong vài tháng đầu đời và thường là trước 6 tháng.
Các triệu chứng có thể xuất hiện vài ngày hoặc vài tuần sau khi ăn đạm sữa bò. Các triệu chứng có thể thay đổi từ tiêu chảy và nôn đến sốc phản vệ đe dọa tính mạng. Trong những trường hợp liên quan đến đường tiêu hóa, trẻ có thể bị mất nước và chậm phát triển.
Phản ứng dị ứng sữa bò phân loại thành khởi phát nhanh; thông thường qua trung gian IgE, khi các triệu chứng xảy ra trong vòng một giờ sau khi uống, và khởi phát chậm, không qua trung gian IgE, khi các triệu chứng xuất hiện sau vài giờ hoặc vài ngày.
Các triệu chứng khởi phát nhanh có thể bao gồm:
- Mề đay/phát ban
- Thở khò khè
- Ngứa hoặc cảm giác ngứa ran quanh miệng hoặc môi
- Phù mạch: sưng môi, lưỡi hoặc cổ họng
- Ho hoặc khó thở
- Nôn mửa
- Sốc phản vệ
Các triệu chứng khởi phát chậm có thể bao gồm:
- Tiêu chảy
- Tiêu ra máu
- Hội chứng Colic
Sốc phản vệ là một trường hợp cấp cứu y tế cần được điều trị bằng cách tiêm epinephrine và đánh giá tại phòng cấp cứu. Các dấu hiệu và triệu chứng bắt đầu ngay sau khi uống sữa và có thể bao gồm:
- Tăng công thở
- Co thắt đường thở
- Sưng cổ họng
- Đỏ bừng mặt
- Ngứa
Sự khác biệt giữa dị ứng sữa và không dung nạp sữa là không dung nạp không liên quan đến hệ thống miễn dịch. Các triệu chứng phổ biến của việc không dung nạp sữa bao gồm đầy hơi, chướng bụng hoặc tiêu chảy sau khi uống sữa. Việc điều trị không dung nạp và dị ứng là khác nhau.
Điều trị
Phương pháp điều trị dứt điểm cho tất cả các trường hợp dị ứng thực phẩm là loại bỏ hoàn toàn thực phẩm gây dị ứng khỏi chế độ ăn uống. Nếu một đứa trẻ bắt đầu ăn kiêng không có sữa, bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp lên kế hoạch cho các bữa ăn cân bằng dinh dưỡng. Cha mẹ hoặc trẻ có thể cần bổ sung để thay thế canxi và các chất dinh dưỡng có trong sữa, chẳng hạn như vitamin D và riboflavin.
Bú mẹ
Tỷ lệ dị ứng sữa bò ở trẻ bú mẹ thấp hơn so với trẻ bú sữa công thức và đã được báo cáo là khoảng 0,5%. Nên cho con bú sữa mẹ, đặc biệt nếu trẻ sơ sinh có nguy cơ cao bị dị ứng sữa. Protein sữa bò truyền qua sữa mẹ cho trẻ và có thể gây ra phản ứng dị ứng. Nếu trẻ bị dị ứng sữa bò, mẹ nên loại bỏ tất cả các thực phẩm có chứa protein sữa bò, bao gồm phô mai, sữa chua và bơ khỏi chế độ ăn của trẻ.
Sữa công thức giảm gây dị ứng( sữa thủy phân)
Những công thức này được thủy phân thông qua các enzym để phân hủy protein sữa. Tùy thuộc vào mức độ xử lý của chúng, các sản phẩm được phân loại thành công thức thủy phân một phần hoặc hoàn toàn.
Đối với những trường hợp dị ứng sữa mà không biểu hiện bằng sốc phản vệ thì có thể xem xét dùng sữa thủy phân hoàn toàn, những trường hợp dị ứng nặng xem xét dùng sữa công thức axit amin.
Sữa công thức làm từ đậu nành
Có đến 50% trẻ em bị ảnh hưởng bởi tình trạng không dung nạp protein sữa bò cũng phát triển tình trạng không dung nạp protein đậu nành nếu được nuôi bằng sữa công thức làm từ đậu nành. Do đó, sữa công thức làm từ đậu nành nói chung không phải là một lựa chọn khả thi để điều trị chứng không dung nạp đạm sữa bò.
Sữa thay thế
các chất thay thế như sữa cừu và sữa dê nói chung không được chấp nhận vì mức độ phản ứng chéo cao với protein sữa bò. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy rằng đã giảm các trường hợp phản ứng chéo với sữa lạc đà.
Điều trị cấp tính
Bất chấp những nỗ lực tốt nhất của cha mẹ, nếu trẻ vô tình uống phải sữa và biểu hiện dị ứng nặng thì lập tức đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để xử trí.
Tiên lượng
Tiên lượng cho dị ứng đạm sữa bò ở trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ là tốt. Khoảng 50% trẻ em bị ảnh hưởng sẽ dung nạp với sữa bò khi được 1 tuổi( tức là trong số những trẻ bị dị ứng sữa bò thì có 50% trẻ có thể uống sữa bò mà không có biểu hiện những triệu chứng khi được 1 tuổi), hơn 75% khi được 3 tuổi và hơn 90% có khả năng dung nạp khi 6 tuổi.
Trẻ em bị dị ứng với sữa có nhiều khả năng phát triển các dị ứng khác với thực phẩm. Các phản ứng bất lợi liên quan đến các loại thực phẩm khác nhau phát triển ở 50% trẻ em và dị ứng với chất hít xảy ra ở 50% đến 80% trước tuổi dậy thì.
