Bệnh Chikungunya: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa hiệu quả

Bệnh Chikungunya đang trở thành mối quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, do sự lây lan nhanh chóng của virus qua muỗi Aedes – loài muỗi cũng gây bệnh sốt xuất huyết. Mặc dù tỷ lệ tử vong thấp, nhưng bệnh dễ gây biến chứng, đặc biệt ở người già, trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa bệnh chikungunya , giúp bạn và gia đình chủ động bảo vệ sức khỏe.

Bệnh chikungunya là bệnh truyền nhiễm do muỗi gây ra

Bệnh Chikungunya là gì?

Bệnh Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm do virus Chikungunya (CHIKV) gây ra, lây truyền chủ yếu qua muỗi Aedes – loại muỗi cũng là tác nhân gây sốt xuất huyết và Zika.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong hai thập kỷ qua, dịch Chikungunya đã lan rộng tại nhiều khu vực như châu Phi, châu Á, châu Mỹ Latinh, gây gánh nặng y tế và kinh tế cho cộng đồng. Tại Việt Nam, tuy chưa bùng phát thành dịch lớn, nhưng nguy cơ xâm nhập là có thật do muỗi Aedes lưu hành phổ biến.

Nguyên nhân và cơ chế lây truyền

Tác nhân gây bệnh

Bệnh Chikungunya do virus Chikungunya (CHIKV) gây ra, thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus. Đây là virus RNA sợi đơn, có khả năng nhân lên nhanh chóng trong tế bào người và động vật.

Vật trung gian truyền bệnh

• Muỗi Aedes aegypti (muỗi vằn, thường sống trong đô thị, đẻ trứng ở dụng cụ chứa nước nhân tạo như chậu, lu, bình hoa).
• Muỗi Aedes albopictus (muỗi hổ châu Á, sống nhiều ở nông thôn, vùng cây cối, hoạt động mạnh cả ban ngày lẫn chiều tối).

 Đây chính là 2 loài muỗi cũng truyền sốt xuất huyết Dengue và virus Zika, khiến việc phòng ngừa gặp nhiều thách thức.

Muỗi nhiễm virus gây bệnh lan truyền cho người

Cơ chế lây truyền

• Khi muỗi đốt người đã nhiễm virus, virus sẽ nhân lên trong cơ thể muỗi.
• Sau khoảng 7–10 ngày (giai đoạn ủ bệnh trong muỗi), virus sẽ hiện diện trong tuyến nước bọt của muỗi.
• Khi muỗi này đốt người lành, virus sẽ truyền trực tiếp vào máu và gây nhiễm bệnh.

Lưu ý quan trọng

• Không lây trực tiếp từ người sang người qua tiếp xúc thông thường.
• Tuy nhiên, phụ nữ mang thai bị nhiễm virus có thể truyền sang trẻ sơ sinh trong lúc sinh nở.
• Trường hợp hiếm: lây qua truyền máu hoặc tiếp xúc với máu nhiễm bệnh.

Khác với cúm hay COVID-19, chikungunya không lây qua hô hấp, mà phụ thuộc gần như hoàn toàn vào quần thể muỗi Aedes. Vì vậy, kiểm soát muỗi chính là “chìa khóa” để chặn dịch.

Triệu chứng thường gặp của bệnh Chikungunya

Sau khi bị muỗi mang virus đốt, người bệnh thường ủ bệnh từ 2–7 ngày (trung bình 4 ngày). Trong giai đoạn này, người bệnh chưa có triệu chứng rõ ràng.

Triệu chứng điển hình của bệnh

Đau khớp gối là biểu hiện đặc trưng nhất của người bệnh

• Sốt cao đột ngột: 39–40°C, thường kéo dài 2–3 ngày.
• Đau khớp dữ dội:
  • Đặc trưng nhất, khiến bệnh nhân khom người, đi lại khó khăn.
  • Vị trí: cổ tay, đầu gối, mắt cá chân, bàn tay.
  • Cơn đau có thể kéo dài nhiều tuần đến hàng tháng sau khi hết sốt.
• Phát ban ngoài da: xuất hiện ở thân mình, tay, chân sau vài ngày sốt.
• Đau cơ, đau đầu, mệt mỏi: toàn thân suy nhược, ảnh hưởng sinh hoạt.

Triệu chứng khác ít gặp

Mắc dù ít gặp nhưng bạn cũng cần phải lưu ý với một số triệu chứng sau đây:

• Viêm kết mạc, đau mắt.
• Buồn nôn, nôn.
• Sưng hạch bạch huyết.

Phân biệt với bệnh tương tự

• Sốt xuất huyết Dengue:
  • Giống: sốt cao, phát ban, đau đầu.
  • Khác: Dengue thường có xuất huyết dưới da, chảy máu cam, tiểu cầu giảm.
    
• Zika:
  • Giống: phát ban, đau khớp.
  • Khác: Zika gây triệu chứng nhẹ hơn nhưng nguy hiểm cho thai nhi (dị tật đầu nhỏ).
• COVID-19/ cúm mùa: sốt và đau nhức toàn thân, nhưng không gây đau khớp đặc trưng.
  

Biểu hiện ở nhóm nguy cơ cao

• Người cao tuổi: đau khớp có thể trở thành mạn tính.
• Phụ nữ mang thai: tăng nguy cơ lây cho thai nhi trong lúc sinh.
• Trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ: dễ mất nước khi sốt cao.
  

Biến chứng nguy hiểm của Chikungunya

Tổn thương mắt có thể là biến chứng gặp phải của bệnh chikungunya

Dù đa số bệnh nhân hồi phục, một số có thể gặp biến chứng:

• Viêm khớp mạn tính kéo dài nhiều tuần đến nhiều năm.
• Tổn thương mắt, thần kinh, tim mạch hiếm gặp nhưng nguy hiểm.
• Nguy cơ cao ở đối tượng đặc biệt: trẻ sơ sinh, người già, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền.

Chẩn đoán bệnh Chikungunya bằng cách nào?

• Dựa vào lâm sàng: sốt cao, đau khớp dữ dội, tiền sử đi qua vùng dịch.
• Xét nghiệm xác định:
  • RT-PCR phát hiện virus.
  • ELISA phát hiện kháng thể IgM/IgG.
• Phân biệt: cần loại trừ sốt xuất huyết, Zika, cúm, COVID-19.

Điều trị bệnh Chikungunya như thế nào?

Hiện tại, chưa có thuốc đặc hiệu và vaccine phòng bệnh. Phương pháp điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng và chăm sóc hỗ trợ

Uống thuốc giảm đau hạ sốt là biện pháp hữu hiệu

• Hạ sốt, giảm đau: sử dụng paracetamol, tránh aspirin/ibuprofen vì có thể tăng nguy cơ xuất huyết.
• Nghỉ ngơi, uống đủ nước để hạn chế mất nước do sốt.
• Theo dõi biến chứng: đặc biệt ở người già và phụ nữ mang thai.
• Nhập viện khi sốt cao kéo dài, đau khớp dữ dội, hoặc có dấu hiệu bất thường.

Phòng ngừa bệnh Chikungunya

Phòng bệnh luôn hiệu quả hơn điều trị, đặc biệt với chikungunya – bệnh do virus lây truyền qua muỗi vằn. Kiểm soát muỗi là yếu tố then chốt trong chiến lược phòng ngừa. Các bác sĩ chuyên khoa khuyến cáo một số phương pháp phòng ngừa bệnh mà mọi người có thể áp dụng để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.

Diệt muỗi, diệt lăng quăng

• Loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng quanh nhà như chai lọ, lốp xe cũ, chậu cây.
• Thả cá bảy màu vào bể nước để tiêu diệt lăng quăng.
• Vệ sinh các vật dụng chứa nước định kỳ, lật úp thau chậu khi không sử dụng.

Bảo vệ cá nhân

Nên ngủ mùng cả ban ngày để phòng muỗi đốt

• Ngủ mùng cả ban ngày – vì muỗi vằn thường đốt vào sáng sớm và chiều tối.
• Mặc quần áo dài tay, sáng màu.
• Sử dụng kem hoặc chai xịt chống muỗi để giảm nguy cơ bị đốt.

Biện pháp cộng đồng

Phối hợp với cơ quan y tế địa phương khi có dịch để phun hóa chất diệt muỗi diện rộng.

Vaccine phòng bệnh

Hiện nay, theo WHO, có nhiều loại vaccine chikungunya đang trong giai đoạn thử nghiệm, nhưng chưa có loại nào được lưu hành phổ biến.

FAQ – Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh Chikungunya có chết người không?

Tỷ lệ tử vong rất thấp, nhưng bệnh gây đau khớp kéo dài, ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống.

2. Khác gì với sốt xuất huyết?

Chikungunya gây đau khớp dữ dội, ít xuất huyết; sốt xuất huyết có dấu hiệu chảy máu, giảm tiểu cầu.

3. Có để lại di chứng lâu dài không?

Một số người bị viêm khớp mạn tính trong nhiều tháng sau khi nhiễm.

4. Có tái nhiễm không?

Thông thường, sau khi nhiễm bệnh, cơ thể có miễn dịch lâu dài.

Kết luận

Bệnh Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm do muỗi truyền, với đặc trưng là sốt cao và đau khớp dữ dội. Hiện chưa có thuốc đặc hiệu hay vaccine, nên phòng bệnh bằng kiểm soát muỗi và bảo vệ cá nhân là biện pháp quan trọng nhất. Nếu bạn hoặc người thân có triệu chứng nghi ngờ, hãy đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Bệnh viện Đa khoa Gia Định luôn đồng hành cùng bạn và gia đình trong hành trình chăm sóc sức khỏe toàn diện. 

ĐĂNG KÝ NHẬN TƯ VẤN MIỄN PHÍ VÀ ĐẶT LỊCH KHÁM CÙNG BÁC SĨ CHUYÊN KHOA