Suy dinh dưỡng ở trẻ: Dấu hiệu nhận biết và phương pháp điều trị
Suy dinh dưỡng ở trẻ em là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng lo ngại tại Việt Nam. Theo số liệu điều tra toàn quốc năm 2023, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi của Việt Nam là 18%. Hậu quả của suy dinh dưỡng không chỉ dừng ở việc trẻ chậm lớn, mà còn ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển trí tuệ, khả năng học tập, sức khỏe miễn dịch và thậm chí là tuổi thọ. Vì vậy, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là vô cùng quan trọng.
Suy dinh dưỡng ở trẻ là vấn đề đáng lo ngại của đất nước
Suy dinh dưỡng ở trẻ là gì?
Suy dinh dưỡng ở trẻ là tình trạng thiếu hụt hoặc mất cân bằng năng lượng và các chất dinh dưỡng thiết yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng, sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Tình trạng này có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào, nhưng trẻ em dưới 5 tuổi là nhóm dễ bị tổn thương nhất.
Có 2 dạng suy dinh dưỡng ở trẻ phổ biến:
- Suy dinh dưỡng cấp tính: Trẻ bị sụt cân nhanh chóng, cơ thể gầy gò, teo cơ.
- Suy dinh dưỡng mạn tính: Trẻ thấp hơn so với chuẩn chiều cao của lứa tuổi, do tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo dài.
Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở trẻ
Nguyên nhân trực tiếp
Trẻ biếng ăn kéo dài khiến cơ thể bị mất cân bằng dinh dưỡng
- Khẩu phần ăn không đầy đủ: Thiếu năng lượng, thiếu đạm hoặc thiếu các vi chất dinh dưỡng quan trọng như sắt, kẽm, vitamin A, D.
- Bệnh lý mạn tính hoặc nhiễm trùng kéo dài: Tiêu chảy, viêm phổi, nhiễm ký sinh trùng đường ruột làm giảm hấp thu dinh dưỡng.
- Biếng ăn kéo dài: Trẻ ăn quá ít, kén chọn thực phẩm, mất cân bằng dinh dưỡng.
Nguyên nhân gián tiếp
- Hoàn cảnh kinh tế khó khăn, thiếu thực phẩm an toàn.
- Kiến thức nuôi con chưa đúng khoa học.
- Môi trường sống không đảm bảo vệ sinh, dễ lây nhiễm bệnh.
Dấu hiệu nhận biết sớm suy dinh dưỡng ở trẻ
Việc nhận biết sớm là yếu tố quan trọng giúp phụ huynh đưa trẻ đi khám kịp thời. Khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa Gia Định mang để cho ba mẹ một số dấu hiệu cảnh báo suy dinh dưỡng ở trẻ sau đây:
Dấu hiệu thể chất
- Cân nặng không đạt chuẩn: Trẻ nhẹ cân so với tuổi, sụt cân nhanh hoặc chậm tăng cân trong nhiều tháng.
- Chiều cao thấp hơn chuẩn: Biểu hiện rõ ở trẻ suy dinh dưỡng mạn tính.
- Hình thể gầy gò: Cánh tay, chân teo nhỏ, cơ nhão.
- Da và tóc kém khỏe: Da khô, bong tróc, tóc dễ gãy rụng, mất độ bóng.
- Phù mặt, tay hoặc chân: Có thể gặp trong suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor).
Dấu hiệu hành vi và phát triển
Trẻ bị suy dinh dưỡng thường khiến trẻ dễ mệt mỏi
- Trẻ thường xuyên mệt mỏi, uể oải.
- Chậm biết đi, biết nói so với mốc phát triển bình thường.
- Kém tập trung, khả năng tiếp thu hạn chế.
Cha mẹ nên so sánh cân nặng và chiều cao của trẻ với bảng chuẩn WHO. Nếu chỉ số Z-score dưới -2 SD, trẻ được coi là bị suy dinh dưỡng.
Các mức độ và phân loại suy dinh dưỡng ở trẻ
Chỉ số Z-Score trong đánh giá dinh dưỡng trẻ em là gì?
Z-Score là chỉ số đánh giá dinh dưỡng đã được WHO sử dụng để đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ em. Thông qua các thông số như chiều cao, cân nặng và độ tuổi.
Z-Score được tính theo công thức sau:
Z-Score = (Kích thước đo được – Chỉ số TB của quần thể tham chiếu)/Độ lệch chuẩn của quần thể tham chiếu
Bảng đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ dưới 5 tuổi theo WHO
- Thể nhẹ cân: Cân nặng theo tuổi dưới -2 SD.
- Thể thấp còi: Chiều cao theo tuổi dưới -2 SD.
- Thể gầy còm: Cân nặng theo chiều cao dưới -2 SD.
- Thiếu vi chất: Thiếu máu do thiếu sắt, thiếu vitamin A, kẽm…
Việc phân loại giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, tránh tình trạng quá tải hoặc thiếu bổ sung dinh dưỡng.
Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị
Suy dinh dưỡng ở trẻ không được can thiệp sớm có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng:
- Suy giảm miễn dịch: Trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng như viêm phổi, tiêu chảy, viêm tai giữa.
- Chậm phát triển trí tuệ: Ảnh hưởng khả năng học tập, tư duy và ghi nhớ.
- Rối loạn tăng trưởng: Trẻ thấp bé hơn so với bạn bè cùng tuổi, ảnh hưởng thẩm mỹ và tâm lý.
- Nguy cơ tử vong: Suy dinh dưỡng ở trẻ nặng, đặc biệt là thể phù, có nguy cơ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời.
- Bệnh mạn tính ở tuổi trưởng thành: Nguy cơ béo phì, tiểu đường, bệnh tim mạch do rối loạn chuyển hóa từ sớm.
Phương pháp điều trị suy dinh dưỡng
1. Điều trị tại nhà theo hướng dẫn bác sĩ
Bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng trong bữa ăn cho trẻ
- Xây dựng khẩu phần ăn hợp lý: Bổ sung đạm động vật (thịt, cá, trứng, sữa), chất béo lành mạnh, rau củ quả tươi.
- Bổ sung vi chất: Vitamin A, D, kẽm, sắt theo chỉ định.
- Chia nhỏ bữa ăn: 5–6 bữa/ngày, mỗi bữa lượng vừa phải.
- Đa dạng thực phẩm: Không ép ăn một loại, thay đổi cách chế biến để tăng hứng thú.
2. Điều trị tại bệnh viện
- Điều trị suy dinh dưỡng nặng: Trẻ được theo dõi sát, bù dịch, bổ sung năng lượng qua đường uống hoặc truyền.
- Điều trị bệnh nền: Tiêu chảy, viêm phổi, nhiễm ký sinh trùng.
- Tư vấn dinh dưỡng lâu dài: Bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng đồng hành cùng phụ huynh qua các buổi tái khám định kỳ.
Phòng ngừa suy dinh dưỡng ở trẻ
Nuôi con bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu giúp phòng ngừa suy dinh dưỡng ở trẻ
- Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu.
- Ăn dặm đúng thời điểm (từ 6 tháng tuổi) và đủ chất.
- Giữ vệ sinh an toàn thực phẩm.
- Tiêm chủng đầy đủ để phòng bệnh nhiễm trùng.
- Khám sức khỏe định kỳ tại bệnh viện để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Trẻ biếng ăn có phải suy dinh dưỡng không?
Không phải mọi trường hợp biếng ăn đều dẫn đến suy dinh dưỡng ở trẻ, nhưng nếu kéo dài và ảnh hưởng cân nặng, chiều cao thì cần đi khám.
2. Suy dinh dưỡng ở trẻ nhẹ có cần nhập viện không?
Tùy tình trạng, đa số trường hợp nhẹ có thể điều trị tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ.
3. Bổ sung sữa công thức có giúp cải thiện tình trạng không?
Có, nếu sử dụng đúng loại và theo liều lượng khuyến cáo.
4. Trẻ suy dinh dưỡng cần ăn bao nhiêu bữa một ngày?
Nên chia 5–6 bữa/ngày, gồm 3 bữa chính và 2–3 bữa phụ.
5. Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?
Khi trẻ sụt cân nhanh, phù, mệt mỏi kéo dài, chậm phát triển kỹ năng so với độ tuổi.
Nếu trẻ có những biểu hiện bất thường, biếng ăn, thể trạng kém phát triển,… ba mẹ cần đặt biệt chú ý và đưa trẻ đến các cơ sở y tế để thăm khám và điều trị kịp thời. Bệnh viện Đa khoa Gia Định đồng hành cùng ba mẹ trong hành trình chăm sóc sức khỏe toàn diện cho trẻ nhỏ.
ĐĂNG KÝ NHẬN TƯ VẤN MIỄN PHÍ VÀ ĐẶT LỊCH KHÁM CÙNG BÁC SĨ CHUYÊN KHOA
