Cảnh báo tình trạng béo phì ở trẻ em: Cách nhận biết và phòng tránh

Béo phì ở trẻ em đang gia tăng nhanh chóng và trở thành vấn đề sức khỏe nghiêm trọng toàn cầu. Theo WHO, số trẻ 5–19 tuổi thừa cân hoặc béo phì đã tăng gấp 10 lần trong 40 năm. Tại Việt Nam, tình trạng này đặc biệt báo động ở các đô thị lớn. Béo phì không chỉ ảnh hưởng ngoại hình mà còn đe dọa sức khỏe, tâm lý và tương lai của trẻ nếu không được can thiệp sớm.

Béo phì ở trẻ em là điều ba mẹ cần phải đặc biệt lưu ý hiện nay

Béo phì ở trẻ em là gì?

Béo phì ở trẻ em là tình trạng tích tụ mỡ thừa quá mức, vượt quá chỉ số cân nặng lý tưởng so với chiều cao, độ tuổi và giới tính. Một trong những công cụ đánh giá phổ biến là chỉ số BMI (Body Mass Index). Tuy nhiên, với trẻ em, BMI cần được so sánh với biểu đồ tăng trưởng theo tuổi và giới.

Biểu đồ tăng trưởng BMI của trẻ theo WHO

Phân loại mức độ

• Thừa cân: BMI từ 85 đến dưới 95 percentile
• Béo phì: BMI từ 95 percentile trở lên
• Béo phì nghiêm trọng: BMI từ 120% so với percentile 95

Nguyên nhân gây béo phì ở trẻ em

Nguyên nhân nội sinh

• Di truyền: Trẻ có bố mẹ béo phì sẽ có nguy cơ cao hơn do yếu tố gen và thói quen gia đình.
• Rối loạn chuyển hóa: Một số rối loạn nội tiết như suy giáp, hội chứng Cushing có thể khiến trẻ tăng cân bất thường.
• Rối loạn nội tiết: Thay đổi hormone trong giai đoạn dậy thì cũng là yếu tố ảnh hưởng.

Nguyên nhân ngoại sinh

Trẻ em tiêu thụ nhiều thức ăn nhanh là nguyên nhân dễ thấy của việc béo phì ở trẻ em

• Chế độ ăn uống mất cân đối: Trẻ tiêu thụ nhiều thức ăn nhanh, đồ ngọt, nước ngọt có gas, giàu tinh bột.
• Thiếu vận động: Trẻ ít tham gia hoạt động thể chất, dành nhiều thời gian cho TV, điện thoại, máy tính bảng.
• Thói quen sinh hoạt xấu: Ngủ muộn, ngủ ít, ăn khuya… đều ảnh hưởng tới quá trình chuyển hóa năng lượng.
• Áp lực học tập: Khi trẻ căng thẳng, mệt mỏi, việc ăn uống thiếu kiểm soát rất dễ xảy ra.

Dấu hiệu nhận biết trẻ bị béo phì

• Cân nặng vượt mức so với chuẩn chiều cao và độ tuổi
• Vòng bụng lớn, xuất hiện nhiều ngấn mỡ ở cổ, bụng, lưng
• Mệt mỏi, dễ hụt hơi khi vận động
• Tự ti, ngại giao tiếp, bị bạn bè trêu chọc
• Ở bé gái: có thể bị rối loạn chu kỳ kinh nguyệt
• Trong một số trường hợp: trẻ bị ngáy ngủ, khó ngủ

Tác hại của béo phì ở trẻ em

Béo phì ở trẻ em gây nhiều nguy hiểm đối với sức khỏe của trẻ

Tác động đến sức khỏe thể chất

• Bệnh lý chuyển hóa: nguy cơ cao mắc tiểu đường tuýp 2, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp.
• Bệnh lý tim mạch: xơ vữa động mạch sớm, nguy cơ đột quỵ khi trưởng thành.
• Gan nhiễm mỡ không do rượu, hội chứng ngưng thở khi ngủ.
• Chậm phát triển vận động, nguy cơ gãy xương cao hơn.

Tác động đến tâm lý

• Trẻ béo phì dễ bị bắt nạt học đường, bị kỳ thị, từ đó hình thành tâm lý tự ti, lo âu, trầm cảm.
• Có thể dẫn đến rối loạn ăn uống như ăn vô độ (binge eating), chán ăn tâm lý.

Tác động đến tương lai

• Khoảng 80% trẻ béo phì sẽ tiếp tục béo phì khi trưởng thành.
• Gây ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản, lựa chọn nghề nghiệp, chất lượng cuộc sống sau này.

Giải pháp phòng ngừa và điều trị béo phì ở trẻ em

1. Xây dựng chế độ ăn uống khoa học

Ba mẹ cần xây dựng chế độ ăn phù hợp đối với trẻ béo phì

• Ưu tiên thực phẩm tự nhiên: rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc.
• Hạn chế: thực phẩm chế biến sẵn, nước ngọt, đồ ăn nhanh.
• Chia nhỏ bữa ăn trong ngày, không ăn khuya.
• Khuyến khích trẻ uống đủ nước, tránh đồ uống có đường.

2. Tăng cường vận động thể chất

• Trẻ nên vận động ít nhất 60 phút mỗi ngày với các hoạt động phù hợp độ tuổi: bơi lội, đạp xe, bóng đá, khiêu vũ…
• Kết hợp bài tập aerobic, thể lực nhẹ nhàng, giúp duy trì thể trạng khỏe mạnh.

3. Giảm thời gian sử dụng thiết bị điện tử

• Giới hạn thời gian dùng TV/điện thoại dưới 2 giờ/ngày
• Tạo sân chơi lành mạnh tại nhà: chơi ngoài trời, vận động gia đình cùng nhau.

4. Vai trò của cha mẹ và nhà trường

• Phụ huynh cần làm gương về ăn uống và vận động.
• Nhà trường cần xây dựng chương trình dinh dưỡng học đường phù hợp, lồng ghép hoạt động thể chất thường xuyên.

5. Can thiệp y tế khi cần thiết

• Đưa trẻ đi khám chuyên khoa nếu có dấu hiệu béo phì kéo dài
• Một số trường hợp cần xét nghiệm đường huyết, mỡ máu, chức năng gan
• Can thiệp tâm lý nếu trẻ có biểu hiện trầm cảm, rối loạn ăn uống
• Việc sử dụng thuốc hoặc phẫu thuật giảm cân chỉ nên thực hiện khi có chỉ định nghiêm ngặt từ bác sĩ

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

• Trẻ có cân nặng vượt chuẩn kèm theo các dấu hiệu bất thường như thở gấp, buồn ngủ ban ngày, gan to…
• Trẻ bị rối loạn kinh nguyệt sớm hoặc có biểu hiện trầm cảm
• Có tiền sử gia đình mắc các bệnh lý như tiểu đường, tim mạch, mỡ máu

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Trẻ mập có phải là béo phì không?
Không hẳn. Trẻ cao lớn, phát triển sớm có thể trông “mập” nhưng không béo phì. Cần dựa vào chỉ số BMI và các yếu tố khác để đánh giá.

Trẻ béo phì có thể tự khỏi khi lớn?
Một số ít có thể cải thiện nếu được hướng dẫn đúng. Tuy nhiên, đa phần sẽ tiếp tục béo phì khi trưởng thành nếu không can thiệp sớm.

Có nên dùng thuốc giảm cân cho trẻ?
Không nên tự ý dùng thuốc. Chỉ sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ và sau khi các phương pháp thay đổi lối sống không hiệu quả.

Chăm sóc trẻ toàn diện tại Bệnh viện Đa khoa Gia Định

Tại khoa Nhi – Bệnh viện Đa khoa Gia Định, trẻ nhỏ được chăm sóc toàn diện bởi một hệ thống y tế hiện đại, kết hợp giữa y học chuyên môn sâu và sự thấu hiểu tâm lý lứa tuổi:

• Được thăm khám, tư vấn và theo dõi sát sao bởi đội ngũ bác sĩ Nhi giàu kinh nghiệm, tận tâm
• Ứng dụng thiết bị hiện đại để theo dõi tiến triển điều trị chính xác bệnh cho trẻ nhỏ.
• Hỗ trợ thanh toán bằng BHYT, cùng nhiều ưu đãi hấp dẫn cho các gói khám định kỳ, giúp phụ huynh yên tâm chăm sóc sức khỏe cho con mà không lo gánh nặng chi phí.

Béo phì ở trẻ em không chỉ là vấn đề thẩm mỹ, mà là một tình trạng y tế nghiêm trọng cần được nhận thức đúng đắn và can thiệp kịp thời. Việc phòng ngừa và điều trị hiệu quả cần sự đồng hành từ gia đình, nhà trường và các chuyên gia y tế.

Đừng chờ đến khi hệ lụy xảy ra mới bắt đầu hành động. Hãy giúp con bạn có một khởi đầu khỏe mạnh và một tương lai tươi sáng hơn từ hôm nay tại Bệnh viện Đa khoa Gia Định nhé.